ARCHIEF
Antibiotica resistentie - column door medisch microbioloog Patrick Sturm
Velen van jullie hebben al eens medicijnen genomen om een infectie te bestrijden. Deze geneesmiddelen heten ‘antibiotica’ en doden de bacteriën die u ziek maken. Vaak is de behandeling effectief, maar het kan ook gebeuren dat de medicatie niet (meer) werkt en dat de bacteriën niet kunnen worden gedood of afgeremd. Het is mogelijk dat de bacteriën ongevoelig, oftewel resistent, zijn geworden voor bepaalde antibiotica. Hoe kan dit? En nog belangrijker: wat kunnen we hieraan doen? Vandaag (18 november), op de Europese Antibioticadag, besteden we graag aandacht aan dit belangrijke onderwerp.
Als een mens of dier vaak antibiotica krijgt, kunnen de bacteriën ‘wennen’ aan de medicatie. Zij kunnen zich dan zo aanpassen, dat antibiotica geen effect meer hebben. Dat is een schadelijke ontwikkeling. Antibiotica zijn een belangrijke aanwinst voor de gezondheidszorg, omdat ze veel infecties tijdig kunnen behandelen, waardoor complicaties kunnen worden voorkomen en zelfs levens worden gered. Daarnaast kunnen door antibiotica veel chirurgische behandelingen en behandelingen van ziekten waarbij uw immuunsysteem wordt aangetast, veilig worden uitgevoerd met een relatief kleine kans op complicaties.
In de jaren ‘40 werd penicilline in gebruik genomen en mensen stonden versteld van de ‘wonderbaarlijke’ genezing van infecties, die voorheen ervoor zorgden dat mensen kwamen te overlijden. In de jaren ‘60 dacht men dat infectieziekten niet lang meer een probleem zouden zijn, dankzij antibiotica en vaccinaties. Met het toenemende gebruik werd antibiotica resistentie echter al snel zichtbaar. In het begin waren bijvoorbeeld alle ‘Staphylococcus aureus’ (een beruchte verwekker van wondinfecties en infecties in de bloedbaan) gevoelig voor penicilline, maar binnen twee jaar na in gebruikname van penicilline werd de eerste resistentie voor dit geneesmiddel ontdekt. Momenteel kan penicilline helaas niet meer gebruikt worden voor de behandeling van deze soort infecties.
Daarom is men in de natuur op zoek gegaan naar nieuwe antibiotica… en met succes. Tegelijkertijd werd aan oude antibiotica ‘gesleuteld’ zodat ze weer beter werkzaam werden. Bij elke introductie van een nieuw antibioticum kwam weliswaar het resistentie probleem opnieuw voor, maar lange tijd werd dit opgelost met de komst van nieuwe geneesmiddelen. Momenteel zijn echte nieuwe middelen helaas niet meer in zicht. De nadruk bij medicijnontwikkeling ligt tegenwoordig op de behandeling van chronische ziekten.
Tegelijkertijd neemt antibiotica resistentie in een schrikbarend tempo toe. Het is een wereldwijd probleem dat niet ophoudt bij landsgrenzen, maar zich verspreidt via reizigers, dieren, voedsel en het milieu. In sommige Europese landen zijn sommige bacteriën zelfs al resistent tegen vrijwel alle antibiotica die we kennen. In de situatie waarin geen antibiotica meer werkzaam zijn, kunnen we niets anders doen dan het natuurlijke beloop van de infectie afwachten. We belanden dan in het zogenoemde ‘post-antibiotica tijdperk’. Met andere woorden: we zijn weer net zo ver als vóórdat we antibiotica tot onze beschikking hadden.
Gelukkig zijn er stappen die we als gezondheidszorg en ziekenhuis nemen. De opkomst van resistentie kunnen we tegengaan door verspreiding ervan binnen instellingen te voorkomen. Dit doen we door middel van bewaking, vroege signalering en isolatie van patiënten met risico op het dragerschap van resistentie. Maar we gaan vooral ook de resistentie tegen door verantwoordelijk gebruik van antibiotica. Als arts-microbioloog hebben wij dagelijks contact met specialisten en andere behandelaars over het antibioticabeleid. Op basis van onder meer bevindingen in ons laboratorium geven wij advies over de keuze van het antibioticum, de hoeveelheid, duur en wijze van toediening.
Om resistentie verder tegen te gaan, maar ook om de uitkomst van infectieziekten te verbeteren, is onlangs het zogenoemde ‘antibiotic stewardship’ geïntroduceerd. Dit gaat over verschillende acties die de kwaliteit van antibioticagebruik verhogen. Zoals overzichten maken van resistentie-problemen en antibiotica-consumptie in de regio, en het inschakelen van de expertise van internisten bij complexe infecties. Elk ziekenhuis in Nederland is verplicht een ‘antibiotic stewardship team’ te installeren. Ook Laurentius heeft een dergelijk A-team, dat bestaat uit de artsen-microbioloog, een ziekenhuisapotheker en een internist. Door het A-team worden onder meer wekelijks alle antibiotica recepten in het ziekenhuis beoordeeld op juistheid, op basis van kweek-gegevens en de lokale richtlijnen voor antibiotica gebruik.
Totdat nieuwe middelen beschikbaar komen, is verstandig en beperkt gebruik van antibiotica ons enige antwoord op de opkomst van resistentie. De maatregelen van ‘antibiotic stewardship’ zijn daarbij zeer waardevol.
